Jak zbudować odporność psychiczną u dzieci?

/ Coach / By

Żeby odpowiedzieć na tak postawione pytanie, trzeba zacząć od wyjaśnienia tego, czym ta psychiczna odporność w ogóle jest. Naukowcy ujmują ją jako zdolność jednostki do pozytywnego rozwoju i dobrego funkcjonowania psychospołecznego, pomimo obiektywnie niekorzystnych warunków życia. Mówiąc prościej odporność psychiczna to umiejętność tolerowania frustracji, zdolność człowieka do radzenia sobie z wyzwaniami, presją i twórczego radzenia sobie z różnymi przeciwnościami. Któż by nie chciał, aby jego dziecko takie właśnie było?

Odporność psychiczna lub inaczej rezyliencja zależy od wielu czynników. Jednym z nich są indywidualne właściwości dziecka związane z jego temperamentem, funkcjonowaniem intelektualnym czy emocjonalnością. U dziecka, które jest umiarkowanie aktywne, przejawia pozytywną emocjonalność, zrównoważenie, łatwo nawiązuje interakcje społeczne i jest wytrwałe w realizacji podejmowanych zadań rezyliencja rozwinie się bardzo naturalnie. Szczególne znaczenie przypisuje się poczuciu własnej skuteczności, czyli takiemu przekonaniu, że pomimo trudności można osiągnąć postawione sobie cele i nie zrezygnować. Inny ważny element, na bazie którego buduje się psychiczna odporność, a tym samym umiejętność radzenia sobie ze stresem, to poczucie własnej wartości.

Poczucie własnej wartości najczęściej wyraża się w prawidłowej samoocenie. Stabilna, adekwatna samoocena sprawia, że dziecko wierzy we własne możliwości i adekwatnie reaguje na trudności. Dla odmiany dzieci o niskiej samoocenie mają tendencje do przeceniania trudności i szybko się im poddają. Nie sposób pominąć jeszcze jednej ważnej rzeczy – emocjonalnej inteligencji. Badania wykazały, że dzieci z wysokim poziomem inteligencji emocjonalnej lepiej radzą sobie z trudnościami i rzadziej stosują niekorzystne sposoby radzenia sobie z stresem. Po czym poznać czy dziecko ma wysoki poziom inteligencji emocjonalnej? Po tym, że potrafi budować pozytywne relacje z innymi, ma dużo lepsze zdolności komunikacyjne i łatwiej rozumie emocje wyrażane niewerbalnie poprzez mowę ciała, gesty i ton głosu – będzie o tym osobny wpis.

Co jeszcze buduje odporność psychiczną dziecka? Nie zaskoczę Cię, gdy powiem, że jego rodzina. Bliskość emocjonalna członków rodziny, ciepłe relacje z rodzicami dają dziecku poczucie bezpieczeństwa, wsparcia, pomocy. Zainteresowanie, troska, wrażliwość rodziców na potrzeby dziecka buduje w nim zaufanie do dorosłych i świata, co znacząco wpływa na umiejętność radzenia sobie w trudnych sytuacjach.

Lepiej być rodzicem pobłażliwym czy wymagającym? Badania dowodzą, że jako najbardziej korzystny w budowaniu odporności psychicznej u dzieci uznawany jest styl demokratyczny, który zapewnia członkom rodziny rozumną swobodę, ale wymaga od nich odpowiedzialności. Niska odporność psychiczna i trudności w samodzielności w dorosłym życiu, występuje najczęściej u osób, które wychowywane były w warunkach nadmiernej kontroli lub też były nadmiernie chronione przez rodziców przed negatywnymi doświadczeniami i rozczarowaniami – nie popieram bezstresowego wychowania. Dla właściwego rozwoju dziecka ważne jest, by zbierało ono różne doświadczenia i wyzwania, było narażone na niewielkie frustracje, tak aby budowało poczucie własnej kompetencji i skuteczności. Zbyt mały stres bądź brak wyzwań mogą prowadzić do tego, że zasoby odpornościowe rozwiną się w niewystarczającym stopniu.

W kolejnym artykule poruszę kwestię wzorca przywiązania, który również ma wpływ na budowanie odporności psychicznej. Więź z podstawowym opiekunem tworzy się w pierwszym okresie życia dziecka i ma podstawowe znaczenie w całym poźniejszym życiu, wpływając na jego sposób funkcjonowania w bliskich relacjach.

Czy na rozwój odporności psychicznej dziecka ma wpływ to co się dzieje poza domem? Zdecydowanie tak. Budowaniu rezyliencji sprzyja nauka w dobrze funkcjonującym przedszkolu czy szkole, w której kładzie się nacisk na zdobywanie wiedzy, ale także nauczanie odpowiedzialności i etyki. W pewnym okresie życia dziecka ogromną rolę odgrywa przyjazny nauczyciel, trener czy inny mentor. Ważnym elementem w kształtowaniu odporności psychicznej są prawidłowe relacje interpersonalne z rówieśnikami i nauka radzenia sobie w różnych sytuacjach społecznych. Odporność psychiczna to proces wielowymiarowy, nie sposób wyczerpać tego tematu w w jednym artykule. Dlatego na podsumowanie, chcę Wam polecić książkę autorstwa Edith Grotberg pt. „Zwiększanie odporności psychicznej, wzmacnianie sił duchowych”. Autorka wskazuje w niej trzy źródła odporności dzieci. Symbolicznie zostały one nazwane: „ja mam, ja jestem, ja mogę”. „Ja mam” dotyczy posiadania ludzi wokół, którzy kochają, uczą i wspierają. „Ja jestem” dotyczy samoświadomości, myślenia o sobie jak o kimś odpowiedzialnym, optymistycznym, kogo inni mogą lubić i kochać. „Ja mogę” przejawia się w poczuciu sprawstwa, kompetencji i umiejętności rozwiązywania problemów. I to jest moim zdaniem kwintesencja myślenia o tym czym jest i jak rozwijać psychiczną odporność u dzieci.

Na podstawie dr hab. Maria Ryś, prof. UKSW, dr hab. Elżbieta Trzęsowska-Greszta, prof. UKSW „Kształtowanie się i rozwój odporności psychicznej”, 2018